Daba la mocita
en su cabecita,
daba, daba, daba
y no se lastimaba,
pero un día dio
y se lastimó.
Á vez que o adulto cantaba sostiña ó neno ou á nena sobre os seus xionllos, colléndoo pola man ou pasándolle o brazo dereito por detrás, á altura da cintura. Mentres coa man esquerda golpea soavemente na cachola invitando ó neno a facelo mesmo coa súa man dereita, coma se dun reflexo no espello se tratara.
É un xogo de coordinación e de contacto do neno co seu propio corpo.
lunes, 29 de junio de 2009
O aforcado
Era un xogo que se practicaba na escola ou na casa cando facía mal tempo e para o que se precisa lapis e papel. Participan habitualmente dous xogadores, aínda que poderían ser máis. Trátase de adiviñar unha palabra sabendo por que letra comeza, por que letra remata e cantas letras ten. Ás veces tamén se dá unha pista sobre o seu siñificado dicindo, por exemplo, é un oficio, unha prenda de vestir, etc.
No papel póñense as letras inicial e final e unha raia por cada letra intermedia:
C _ _ _ _ _ _ _ _ O
Existen dúas modalidades:
No papel póñense as letras inicial e final e unha raia por cada letra intermedia:
C _ _ _ _ _ _ _ _ O
Existen dúas modalidades:
- Fanse dúas liñas idénticas, na superior vanse poñendo as letras que diga o xogador e que correspondan coas da palabra buscada no sitio e que lle corresponde; se as letras non son as correstas colócanse na liña inferior; se se completa a liña de abaixo antes de acertar coa palabra, o neno ou a nena perde e terá que probar con outra palabra; as oportunidades están en función do número de letras da palabra buscada.
- Igual que o anterior, pero só se fai unha liña e cando a letra non é a correcta vaise debuxando o aforcado (de aí o nome do xogo); as oportunidades dependen do número de trazos que teña o boneco;
Trátase dun xogo que se mantén co paso do tempo.
Expresións relacionadas cos xogos de cartas
A primeira é dos rapaces: Dise no xogo da brisca ou do tute quitándolle importancia o feito de gañar a primeira baza. Ten un carácter despectivo e tamén de autoafirmación.
A sorte do principiante: Dise cando unha persoa participa por primeira vez nun xogo e gaña.
Arado: O ás de espadas.
Arrastrar: Xogar de saída unha carta do pau de triunfo naqueles xogos nos que é obligado subirlle.
Arregala-los ollos: Levantar as cellas, facer a seña do ás no xogo da brisca.
As dez de últimas: Sumar dez puntos o que fixo a última baza no tute ou no subastado.
Ás dez de últimas: A última hora, con retraso. Esta expresión pasou dos xogos de cartas á linguaxe coloquial.
As feitas son as que valen: Dise cando ó comezo dunha partida se xoga o ás de triunfo sen esperar á posibilidade de matar o tres para asegurarse unha boa cantidade de tantos.
Asistir ó pau: Botar unha carta do mesmo pau de saída.
Baralla: Conxunto de cartas para xogar.
Barallar: Misturar as cartas da baralla;
Bastón: Ás de bastos.
Baza: Cartas que se gañan nunha ronda.
Bola: O ás de ouros.
Brisca: Xogo; os ases e os treses dos paus que non son do triunfo.
Burro: Cabalo, principalmente o cabalo de bastos; denominación de varios xogos de cartas.
Canta-las corenta: Conseguir 40 puntos por ter o rei e o cabalo do pau de triunfo nalgúns xogos, sempre que se gañe unha baza.
Cantarlle as corenta a alguén: Reprendelo. Expresión dos xogos de cartas que pasou á linguaxe coloquial.
Carro: Mazo, pote; conxunto de cartas que se poñe na mesa despois de repartir nos xogos do burro, a brisca, o tute, etc.
Carta na mesa, pesa: Indica que a carta xogada non pode retirarse.
Carta na mesa, presa: Non se pode volver a atrás a xogada.
Chamarlle burro ó cabalo: Procede dunha das modalidades do burro na que se retira para xogar o cabalo de bastos. Pasou á linguaxe coloquial co sentido de "estamos dacordo coa mesma idea aínda que non empreguemo-las mesmas palabras".
Cinquillo: Xogo de cartas;
Copón: Ás de copas.
Comodín: Nalgúns xogos, carta que pode ter o valor doutra carta calquera;
Cortar: Partir, separa-las cartas da baralla en dous montóns e volver a xuntalas cambiando o orde. Faino sempre a persoa que está á esquerda do que reparte.
Da man de: Refírese a quen iniciou a xogada.
Dar: Repartir as cartas correspondentes a cada xogador.
De man: Dise das cartas que se reciben ó repartir.
Doerlle a un a cabeza: No xogo da brisca, ter un ás ou un tres que non sexan de triunfo.
En la mesa y en el juego se conoce al caballero: Dise cando algún ten mal perder.
Encartarse: Subir a unha carta con outra do mesmo pau.
Escaleira: Serie de cartas de valor correlativo no xogo do chinchón.
Escaleira de cor: Serie de cartas de valor correlativo e do mesmo pau no xogo do chinchón. O que consegue unha escaleira de cor fai un chinchón e gaña.
Escoba: Xogo de cartas; baza na que se recollen tódalas cartas que están na mesa no xogo do mesmo nome;
Estar a cegas: Ter malas cartas.
Estorbar: no xogo da brisca botar un triunfo de pouco valor cando xa hai algunha carta na mesa ou cando vai encartada para que non salven unha brisca.
Estorbo: Triunfo pequeno.
Face-las dos zapateiros: Non gañar un só xogo na mesma partida.
Fallar: No tute ou no subastado, nos que é obrigado asistir ó pau, ter que triunfar.
Fea: Unha carta sen valor.
Figuras: As sotas, cabalos e reis de cada pau.
Ir a Allariz: Non gañar un só xogo na mesma partida.
Ir a Noia: O mesmo que ir a Allaríz, ir ó Ceboleiro ou face-las dos zapateiros.
Ir ó Ceboleiro: O mesmo que ir a Noia. O Ceboleiro é un restaurante moi popular desta vila.
Leva-lo burro: Perder nos xogos do burro.
Mata-lo tres: Xogar o ás de triunfo na mesma baza na que se xoga o tres.
Mazo: Carro, pote;
Montarse: Botar unha carta do mesmo pau da que está na mesa e de maior rango.
O que non xoga, non perde nen gaña: Dise ás vecesa para declinar unha invitación a participar nunha partida; outras para xustificar a aceptación;
Palla: No tute, subastado ou brisca, cartas sen valor algún;
Parella: No xogo do chinchon, dúas cartas do mesmo valor;
Pau: Cada un dos catro grupos de dez cartas que compoñen a baralla española;
Pintan bastos: As circunstancias non se presentan favorables;
Pintar: Triunfar;
Poñerse: Botar unha carta do mesmo pau de saída, pero de máis valor.
Pote: Carro, mazo; conxunto de cartas que quedan na mesa despois de repartir nos xogos do burro, a brisca, etc.
Rinchón: Xogo, modalidade do burro.
Saír: Ser o primeiro en xogar;
Señoritas: As sotas.
Sete-velo: o sete de outros no xogo da escoba;
Subastado: Xogo, variante do tute.
Tantos: Puntos.
Trío: No chinchón, tres cartas do mesmo valor.
Triunfo: Carta do pau que manda nos xogos da brisca, tute, etc.
Tute: Xogo de cartas.
Xogar é aposibilidade de gañar con moita probalidade de chegar a perder. Frase que se lle atribue a Carolina Otero, que era unha xogadora empedernida.
Velo: O sete de ouros no xogo da escoba;
Vinte (en copas): Conseguir vinte puntos por ter o cabalo e mailo rei dun mesmo pau. Se é do triunfo cántanse corenta.
Arríncate nabo
Era un xogo que practicaban nenos e nenas xa grandes, pero separados por xéneros. Require destreza física, forza e resistencia, por iso quedaban excluídos os nenos de menor idade.
Un rapaz ou unha rapaza panda, case sempre o máis robusto, sentándose nun muro ou nunha pedra contra unha parede, é a madre; os demais divídense en dous equipos parellos que se forman utilizando algunga sorte, principalmente a sorte dos pés, que permite ós cabezas de equipo, ó escoller por alternancia, facelo ponderadamente. Un dos equipos, por convenio ou por sorteo, panda e o outro salta.
Os que pandan colócanse en ringleira de xeito que o primeiro coloca a súa cabeza no colo da madre e agárrase con forza cos brazos ás súas pernas; o que lle segue fai o mesmo apoiando a cabeza contra as nádegas do compañeiro e abrazándo con forza os seus muslos, e así todo o equipo, formando unha especie de oruga.
Os que saltan deben coller pulo e, apoiando as mans no lombo do último que panda, ficar sentados a carranchapernas dalgún dos que pandan, canto máis cerca da madre millor para deixar sitio para os compañeiros, xa que deben colocarse todos enriba para tratar de que, por mor do peso, algún dos que pandan se solte dos compañeiros e entón o seu equipo perda.
Un rapaz ou unha rapaza panda, case sempre o máis robusto, sentándose nun muro ou nunha pedra contra unha parede, é a madre; os demais divídense en dous equipos parellos que se forman utilizando algunga sorte, principalmente a sorte dos pés, que permite ós cabezas de equipo, ó escoller por alternancia, facelo ponderadamente. Un dos equipos, por convenio ou por sorteo, panda e o outro salta.
Os que pandan colócanse en ringleira de xeito que o primeiro coloca a súa cabeza no colo da madre e agárrase con forza cos brazos ás súas pernas; o que lle segue fai o mesmo apoiando a cabeza contra as nádegas do compañeiro e abrazándo con forza os seus muslos, e así todo o equipo, formando unha especie de oruga.
Os que saltan deben coller pulo e, apoiando as mans no lombo do último que panda, ficar sentados a carranchapernas dalgún dos que pandan, canto máis cerca da madre millor para deixar sitio para os compañeiros, xa que deben colocarse todos enriba para tratar de que, por mor do peso, algún dos que pandan se solte dos compañeiros e entón o seu equipo perda.
A cucaña ou pau ensebado
É un xogo ou cicais deberiamos dicir unha competición propia das festas patronais nalgunhas localidades galegas, aínda que a súa orixe sexa foránea (segundo algúns autores, procede de Nápoles).
Consiste nun poste de madeira espetado no medio do campo da festa do que pendura algún tipo de recompensa: golosinas, embutidos (chourizos, lacón, xamón...), animais (capón, coello...) ou, incluso, cartos, situada a uns 6 metros de altura ou máis. Participan os rapaces, mociños xa, máis áxiles, pois deben aparruñar sen máis axuda que a forza das súas mans e das súas pernas polo poste ata acadar a recompensa.
O poste é unha árbore o máis lisa e dereita posible que se unta con sebo (de aí o nome de pau ensebado), facendo así máis difícil o ascenso. De feito, o que conseguía a recompensa despois de moito esforzo remataba cos muslos seriamente lacerados.
Consiste nun poste de madeira espetado no medio do campo da festa do que pendura algún tipo de recompensa: golosinas, embutidos (chourizos, lacón, xamón...), animais (capón, coello...) ou, incluso, cartos, situada a uns 6 metros de altura ou máis. Participan os rapaces, mociños xa, máis áxiles, pois deben aparruñar sen máis axuda que a forza das súas mans e das súas pernas polo poste ata acadar a recompensa.
O poste é unha árbore o máis lisa e dereita posible que se unta con sebo (de aí o nome de pau ensebado), facendo así máis difícil o ascenso. De feito, o que conseguía a recompensa despois de moito esforzo remataba cos muslos seriamente lacerados.
viernes, 26 de junio de 2009
As sortes nos xogos de cartas
Nalgúns xogos de cartas, sobre todo na brisca, no subastado ou no tute, tamén se empregan sortes para determiñar quen será o primeiro en barallar e reparti-las cartas. Un calquera dalle unha carta a cada un incluído el mesmo, que se coloca ó descoberto. O que teña a carta máis alta baralla e dá.
En caso de empate entre dous ou máis xogadores, dáselles somentes a estes unha segunda carta e, se fora preciso, unha terceira ata desempatar.
En ocasións tamén se fai unha sorte para constituír os equipos que competirán entre sí. A sorte máis empregada consistía en darlle unha carta a cada un observando a que pau corresponde para aplica-lo criterio ouros con copas e espadas con bastos.
Esta sorte emprégase cando as persoas xogan unhas coas outras por primeira vez e presumen que todos teñen unha habilidade similar, pois en caso contrario, os equipos fórmanse por consenso para garanti-la competitividade.
En caso de empate entre dous ou máis xogadores, dáselles somentes a estes unha segunda carta e, se fora preciso, unha terceira ata desempatar.
En ocasións tamén se fai unha sorte para constituír os equipos que competirán entre sí. A sorte máis empregada consistía en darlle unha carta a cada un observando a que pau corresponde para aplica-lo criterio ouros con copas e espadas con bastos.
Esta sorte emprégase cando as persoas xogan unhas coas outras por primeira vez e presumen que todos teñen unha habilidade similar, pois en caso contrario, os equipos fórmanse por consenso para garanti-la competitividade.
lunes, 22 de junio de 2009
Coleccionismo
Indios e vaqueiros
Despois dos seus primeiros pasos o cine convirteuse nunha arte moi popular. Os nenos das cidades e vilas nas que existían salas de exhibición, ás veces simplemente galpóns "acondicionados" a tal efecto, ían ó cine os domingos e días de festa, ás funcións infantís que soían celebrarse a primeira hora da tarde. As películas, copias que xa pasaran por moitas capitais importantes estaban cortadas, empatadas..., pero iso carecía de importancia para un público ávido de emocións. Un dos xéneros preferidos dos rapaces era o western.
Por iso, cando a unha popular marca de deterxente en polvo se lle ocurríu introducir nas súas caixas unhas figuriñas duns 10 cm de altura, aproximadamente, de plástico, de indios, vaqueiros, cabalos, soldados de cabalería e outros personaxes habituais nas películas do oeste, os rapaces comezaron a cobizalas como obxectos de colección e a intercambialas uns cos outros. Sustituíron así nas clases máis humildes ós soldadiños de chumbo, reservados só para algúns petos.
Despois dos seus primeiros pasos o cine convirteuse nunha arte moi popular. Os nenos das cidades e vilas nas que existían salas de exhibición, ás veces simplemente galpóns "acondicionados" a tal efecto, ían ó cine os domingos e días de festa, ás funcións infantís que soían celebrarse a primeira hora da tarde. As películas, copias que xa pasaran por moitas capitais importantes estaban cortadas, empatadas..., pero iso carecía de importancia para un público ávido de emocións. Un dos xéneros preferidos dos rapaces era o western.
Por iso, cando a unha popular marca de deterxente en polvo se lle ocurríu introducir nas súas caixas unhas figuriñas duns 10 cm de altura, aproximadamente, de plástico, de indios, vaqueiros, cabalos, soldados de cabalería e outros personaxes habituais nas películas do oeste, os rapaces comezaron a cobizalas como obxectos de colección e a intercambialas uns cos outros. Sustituíron así nas clases máis humildes ós soldadiños de chumbo, reservados só para algúns petos.
Cantigas
Debajo de un botón, ton, ton,
que encontró Martín, tin, tin,
había un ratón, ton, ton
¡ay qué chiquitín, tin, tin, (bis)
era aquel ratón, ton, ton,
que encotró Martín, tin, tin,
debajo de un botón, ton, ton!
E repetíase indefinidamente cada vez máis apresa ata que se cansaban.
A cantiga, destiñada ós nenos e nenas máis pequenos, segue un esquema envolvente similar o dalgunhas retahílas.
que encontró Martín, tin, tin,
había un ratón, ton, ton
¡ay qué chiquitín, tin, tin, (bis)
era aquel ratón, ton, ton,
que encotró Martín, tin, tin,
debajo de un botón, ton, ton!
E repetíase indefinidamente cada vez máis apresa ata que se cansaban.
A cantiga, destiñada ós nenos e nenas máis pequenos, segue un esquema envolvente similar o dalgunhas retahílas.
Xogos con pelota
"A pillala"
Era un xogo propio das nenas que se xogaba con calquera tipo de pelota.
Márcase o campo facendo dúas raias paralelas de aproximadamente 4 ou 5 metros de longo, separadas uns 7, 8 ou máis metros, en función do espazo dispoñible e da idade e habilidade das nenas.
Participan 3 ou 4, se son máis prefiren outras modalidades de xogo (a pés quietos, o brilé, etc.). Fan unha sorte para ver quen panda, é dicir quen se sitúa entre as dúas raias para tratar de coller (pillar) a pelota.
A cada lado das raiaas, pola banda exterior, colócase unha nena que lle lanzará a pelota á outra intentando que a ou as que están no medio nona collan.
As nenas poden moverse libremente polos espazos que lles corresponden a cada unha. A pelota pódena lanzar de calquera xeito, polo alto, facendo unha parábola, de modo que a que está no medio debe choutar e levanta-los brazos para tratar de pilla-la pelota ou muda-la súa traxectoria para conseguir que caia entre as dúas raias e collela. Tamén a poden lanzar horizontalmente con forza ou case ó raso. O elemento sorpresa é moi importante neste xogo que require destreza e resistencia física e tamén algo de sicoloxía.
Era un xogo propio das nenas que se xogaba con calquera tipo de pelota.
Márcase o campo facendo dúas raias paralelas de aproximadamente 4 ou 5 metros de longo, separadas uns 7, 8 ou máis metros, en función do espazo dispoñible e da idade e habilidade das nenas.
Participan 3 ou 4, se son máis prefiren outras modalidades de xogo (a pés quietos, o brilé, etc.). Fan unha sorte para ver quen panda, é dicir quen se sitúa entre as dúas raias para tratar de coller (pillar) a pelota.
A cada lado das raiaas, pola banda exterior, colócase unha nena que lle lanzará a pelota á outra intentando que a ou as que están no medio nona collan.
As nenas poden moverse libremente polos espazos que lles corresponden a cada unha. A pelota pódena lanzar de calquera xeito, polo alto, facendo unha parábola, de modo que a que está no medio debe choutar e levanta-los brazos para tratar de pilla-la pelota ou muda-la súa traxectoria para conseguir que caia entre as dúas raias e collela. Tamén a poden lanzar horizontalmente con forza ou case ó raso. O elemento sorpresa é moi importante neste xogo que require destreza e resistencia física e tamén algo de sicoloxía.
Xogos e xoguetes: léxico
Pedir papas:
Siñifica rendirse, darse por vencido.
Nos acertixos e xogos de adiviñar, declararse incapaz de acertar coa resposta e pedir que o que propuxo o xogo facilite a mesma. Se tódolos participantes piden papas o que propuxo o xogo ten dereito a propoñer outro.
Esta expresión pasou do ámbito dos xogos á linguaxe coloquial co sentido de sentirse esgotado, non ter ánimo nen forzas para seguir facendo unha tarefa concreta de calquera índole.
Siñifica rendirse, darse por vencido.
Nos acertixos e xogos de adiviñar, declararse incapaz de acertar coa resposta e pedir que o que propuxo o xogo facilite a mesma. Se tódolos participantes piden papas o que propuxo o xogo ten dereito a propoñer outro.
Esta expresión pasou do ámbito dos xogos á linguaxe coloquial co sentido de sentirse esgotado, non ter ánimo nen forzas para seguir facendo unha tarefa concreta de calquera índole.
Opinión
O papel integrador dos xogos:
Ademais da función pedagóxica, os xogos e as actividades lúdicas en xeral teñen unha función integradora e de interculturaliedade, principalmente aqueles que se desenvolven no interior das vivendas.
No ámbito rural predominan os aspectos integradores, xa que os xogos procuran a participación de tódolos membros da familia con independencia da idade e o status no seo familiar, mentres que no ámbito urbán a tendencia é á segregación por idades, encargando a un adulto ou a unha nena das máis vellas o coidado e entretenemento dos máis pequenos.
Nas familias máis acomodadas, ás veces buscaban persoas para ocuparse dos nenos, principalmente mociñas que realizaban esta tarefa por un precio módico e que perteñecían a familias máis humildes e con outros costumes que, sobre todo no tocantes á tradición oral (adiviñas, trabalinguas, refráns, ditos, expresións da fala popular, cantigas, coplas, etc.) transmitían ós rapaces por medio dos xogos.
Ademais da función pedagóxica, os xogos e as actividades lúdicas en xeral teñen unha función integradora e de interculturaliedade, principalmente aqueles que se desenvolven no interior das vivendas.
No ámbito rural predominan os aspectos integradores, xa que os xogos procuran a participación de tódolos membros da familia con independencia da idade e o status no seo familiar, mentres que no ámbito urbán a tendencia é á segregación por idades, encargando a un adulto ou a unha nena das máis vellas o coidado e entretenemento dos máis pequenos.
Nas familias máis acomodadas, ás veces buscaban persoas para ocuparse dos nenos, principalmente mociñas que realizaban esta tarefa por un precio módico e que perteñecían a familias máis humildes e con outros costumes que, sobre todo no tocantes á tradición oral (adiviñas, trabalinguas, refráns, ditos, expresións da fala popular, cantigas, coplas, etc.) transmitían ós rapaces por medio dos xogos.
Xogos e xoguetes: "Vexo, vexo"
Trátase dun xogo de interior, principalmente do ámbito urbán, no que participan un ou máis rapaces e un adulto. É un xogo que potencia a capacidade de observación, de memoria e de discriminación. Pódese considerar como un exercicio de estimulación cognitiva.
Soe comezar o adulto:
- Vexo, vexo...
E contesta o neno:
-¿Que ves?
- Unha cousa.
-¿É de que cor é?
- É verde.
E o neno busca inmediatamente cunha ollada tódolos obxectos de cor verde que se atopan nop recinto e segue preguntando:
- ¿É de cartón?
- Non.
- ¿É redonda?´
- Si.
- ¿Está colgada na parede?, ¿é de tea?, etc., etc., ata que acerta e entón é el o que di "Vexo, vexo..."
Soe comezar o adulto:
- Vexo, vexo...
E contesta o neno:
-¿Que ves?
- Unha cousa.
-¿É de que cor é?
- É verde.
E o neno busca inmediatamente cunha ollada tódolos obxectos de cor verde que se atopan nop recinto e segue preguntando:
- ¿É de cartón?
- Non.
- ¿É redonda?´
- Si.
- ¿Está colgada na parede?, ¿é de tea?, etc., etc., ata que acerta e entón é el o que di "Vexo, vexo..."
viernes, 19 de junio de 2009
Xogos da corda: ó montón
Dúas nenas dan á corda e as demais saltan por grupos; entra unha, logo outra e outra, mentres cantan repetitivamente:
"Ó montón, que poucos son,´
ó montón, que poucos son..."
Poden entrar e saír libremente con tal de non perder, é dicir, que acorda non lle toque na roupa nen a pisen cos pés, senón terán que pasar a dar.
"Ó montón, que poucos son,´
ó montón, que poucos son..."
Poden entrar e saír libremente con tal de non perder, é dicir, que acorda non lle toque na roupa nen a pisen cos pés, senón terán que pasar a dar.
Os xogos de cartas: a brisca
É un dos xogos de cartas máis populares e que se mantén co paso do tempo. É practicado tanto polos homes como polas mulleres e polos rapaces xa un pouco máis grandes, porque require tanto memoria para botar conta das cartas que se xogaron e das que quedan por xogar, cálculo, estratexia e sicoloxía. Os máis avezados non permiten revisa-las bazas feitas para refresca-la memoria sobre as cartas que van fóra.
Poden xogar dous (cada un xoga para si), catro ou seis xogadores (por equipos).
Están permitidas as señas (ver entradas antigas) e cada xogador ou equipo debe conseguir facer máis de 60 tantos (puntos) para gañar.
As cartas cóntanse do seguinte xeito:
Poden xogar dous (cada un xoga para si), catro ou seis xogadores (por equipos).
Están permitidas as señas (ver entradas antigas) e cada xogador ou equipo debe conseguir facer máis de 60 tantos (puntos) para gañar.
As cartas cóntanse do seguinte xeito:
- Sotas: 2 tantos;
- Cabalos: 3 tantos;
- Reis: 4 tantos;
- Treses: 10 tantos;
- Ases: 11 tantos;
As demais cartas non valen nada.
Ademais de facer señas, está permitido falar ou facer comentarios, calquera cousa con tal de averiguar o xogo do contrincante ou de confundilo. Isto proporciona un interesante léxico referido ó xogo e por iso os que xogan habitualmente, xa sexa no seo familiar, xa sexa na taberna, prefiren xogar sempre cos mesmos compañeiros e...¡cosmesmos contrincantes!, porque a brisca crea moita rivalidade.
Cando xogan catro ou seis xogadores, os integrantes de cada equipo séntanse alternando, ABAB ou ABABAB. A baralla, o B que está á súa esquerda corta; A reparte tres cartas a cada un dos xogadores comezando polo que está á súa dereita e sempre en sentido contrario ás agullas do reloxo. Pon o resto do mazo (carro) no centro da mesa e descobre unha carta que indicará o pau do triunfo e que será a última en collerse da mesa.
O primeiro xogador en recibir cartas será o primeiro que xogue. A carta de saída marcará a pauta, de xeito que, para gasña-la baza será preciso xogar unha carta máis alta do mesmo pau ou un triunfo. O que gaña a baza é o primeiro en coller outra carta do mazo e tocaralle saír esta vez.
Tódolos xogadores deben ter sempre tres cartas na man ata que se remate o carro.
O equipo que consegue máis de 60 tantos gaña o xogo. O máis frecuente é ir a catro ou a seis, é dicir que rematará gañando a partida o equipo que consega antes os catr ou seis xogos estipulados.
Se un equipo non gaña nengún xogo, quedan 4-0 ou 6-0, dise dos seus integrantes que van a Noia, que van a Allariz, que van ó Ceboleiro ou que fixeron a dos zapateiros. Todas estas expresións teñen algunha relación entre elas: tanto en Noi como en Allariz os artesáns zapateiros eran numerosos e afamados; en canto ó Ceboleiro é un tradicioanl restaurante de Noia.
lunes, 15 de junio de 2009
Xogos e xoguetes: o xogo das cadeiras
Xógase nas casas, nas palleiras ou nos patios. Nalgunhas parroquias tamén se practicaba con ocasión das festas patronais.
Pode participar un número calquera de nenos, nenas, rapaces e, incluso, adultos. Habitualmente é un adulto ou un dos nenos máis vellos o que dirixe o xogo. Precísanse tantas cadeiras como participantes menos un. Colócanse as cadeiras facendo unha roda co respaldo cara ó interior do círculo e os nenos andan a bo paso ou correndo ó redor pola parte de fóra. A unha sinal convida, unha palmada, por exemplo, todos deben tratar de sentarse nunha cadeira, pero un sempre quedará sen sitio; este debe abandoar o xogo. Así ata que queda un só participante que será o gañador.
Pode participar un número calquera de nenos, nenas, rapaces e, incluso, adultos. Habitualmente é un adulto ou un dos nenos máis vellos o que dirixe o xogo. Precísanse tantas cadeiras como participantes menos un. Colócanse as cadeiras facendo unha roda co respaldo cara ó interior do círculo e os nenos andan a bo paso ou correndo ó redor pola parte de fóra. A unha sinal convida, unha palmada, por exemplo, todos deben tratar de sentarse nunha cadeira, pero un sempre quedará sen sitio; este debe abandoar o xogo. Así ata que queda un só participante que será o gañador.
Cantigas:
Bartolo tiña unha frauta
Unha cantiga sinxela para os nenos máis pequenos que se convertía nun xogo divertido cando había que permañecer na casa por mor da choiva ou da excesiva calor.
Cantaban:
Bartolo tiña unha frauta
cun buratiño só
e a todos lles daba a lata
coa súa frauta o bo Bartolo.
Logo o mesmo empregando só a vogal A:
Bartala taña anha frata...
Coa E:
Bertele teñe enhe frete...
Coa I:
Birtili tiñi inhi friti...
Coa O:
Bortolo toño onho froto...
Coa U:
Burtulu tuñu unhu frutu...
E logo cada vez más apresa:
Bartolo tiña unha frauta...
Os informantes de máis idade recordan outra melodía coa que se facía o mesmo:
Cuando Fernando VII usaba paletó
Canda Farnanda Sáptama asaba palatá
Quende Fernende Sépteme esebe peleté
Quindi Firnindi Síptimi isibi pilití
Condo Fornondo Sóptomo osobo polotó
Cundu Furnundu Súptumu usubu pulutú
Unha cantiga sinxela para os nenos máis pequenos que se convertía nun xogo divertido cando había que permañecer na casa por mor da choiva ou da excesiva calor.
Cantaban:
Bartolo tiña unha frauta
cun buratiño só
e a todos lles daba a lata
coa súa frauta o bo Bartolo.
Logo o mesmo empregando só a vogal A:
Bartala taña anha frata...
Coa E:
Bertele teñe enhe frete...
Coa I:
Birtili tiñi inhi friti...
Coa O:
Bortolo toño onho froto...
Coa U:
Burtulu tuñu unhu frutu...
E logo cada vez más apresa:
Bartolo tiña unha frauta...
Os informantes de máis idade recordan outra melodía coa que se facía o mesmo:
Cuando Fernando VII usaba paletó
Canda Farnanda Sáptama asaba palatá
Quende Fernende Sépteme esebe peleté
Quindi Firnindi Síptimi isibi pilití
Condo Fornondo Sóptomo osobo polotó
Cundu Furnundu Súptumu usubu pulutú
A roupa de xogar
Pantalón cun só tirante. Usábano os rapaces que xa non tiñan ide para levar pantalón curto, pero tampouco anos dabondo para comezar a usa-lo cinto. Moitas veces estes pantalóns eran herdados dos pais ou dos irmáns máis vellos.Xogos e xoguetes
Roda de madeira, eita na casa polos pais ou polos avós para os nenos máis pequenos. Tan pronto comezaban a andar, os nenos empurraban pola roda dun lado para outro durante horas. Nos anos setenta comercializáronse unhas de plástico, máis lixeiras, que ó xirar a roda, facían un ruído similar ó das carracas.Os xogos de cartas: as señas
Hai xogos de cartas nos que están permitidas as señas, na brisca, por exemplo, e outros, a maioría, nas que non o están. Evidentemente, as señas só teñen sntido nos xogos nos que se forman dous equipos.
En Galicia as señas son as mesmas nas diferentes localidades e a súa funión é a de informar ó compañeiro que dirixe o xogo das cartas que se teñen na man para que este estableza a millor estratexia posible:
- O ás: levanta-las cellas;
- O tres: chisca-lo ollo:
- O rei: alonga-los beizos;
- O cabalo: torce-la boca;
- A sota: amosa-la punta da lingua;
- Outro triunfo: soplar soavemente;
- Unha brisca: ladeá-la cabeza;
- Dúas briscas: ladeá-la cabeza ós dous lados;
- Ter malas cartas: pecha-los ollos;
Unha das razóns par o home non xogara coa súa muller ou os da casa xogaran contra os de fóra era a de evitar suspicacias sobre a posibilidade de facer señas diferentes ás convencionais e, polo tanto, xogar con ventaxa.
Xogos e xoguetes: carreiras de sacos
Practicábanse principalmente con motivo das festas patronais, rapaces de tódalas idades, pero, sobre todo, mociños, pois require habilidade. Case sempre tiñan lugar no campo da festa e os gañadores soían recibir algún premio aportado por algún establecemento comercial da zoa.
Os participantes metíanse nun saco que ataban á cintura cunha corda ou agarraban simplemente coas mans, e a saltos pois doutro xeito non é posible, trataban de chegar á meta, alentados polos amigos e familiares adultos.
As frecuentes caídas facían o divertimento dos viciños que se xuntaban para velos. Aínda hoxe as carreiras de sacos forman parte dos programa de festas nalgunha parroquias ou concellos.
Carreiras de sacos por parellas:
Dous rapaces ou dous mozos de, aproximadamente, a mesma estatura metían un o pé dereito e o outro pé esquerdo no saco, atándoo á altura do muslo e pasándose os brazos po detrais saltaban ó compás. Organizábanse durante as festas patronais.
(Informantes: concello de Brión)
Os participantes metíanse nun saco que ataban á cintura cunha corda ou agarraban simplemente coas mans, e a saltos pois doutro xeito non é posible, trataban de chegar á meta, alentados polos amigos e familiares adultos.
As frecuentes caídas facían o divertimento dos viciños que se xuntaban para velos. Aínda hoxe as carreiras de sacos forman parte dos programa de festas nalgunha parroquias ou concellos.
Carreiras de sacos por parellas:
Dous rapaces ou dous mozos de, aproximadamente, a mesma estatura metían un o pé dereito e o outro pé esquerdo no saco, atándoo á altura do muslo e pasándose os brazos po detrais saltaban ó compás. Organizábanse durante as festas patronais.
(Informantes: concello de Brión)
Xogos e xoguetes: as chapas
Era un xogo preferentemente dos nenos. As chapas procedían dos botellíns de cervexa e refrescos que se popularizaron nos 60 e que ós rapaces lles gostaba coleccionar; é, polo tanto, posterior ó xogo do guá (descrito nunha entrada anterior), co que garda algunhas similitudes.
Xogábase ó aire libre e nun sitio chan; os rapaces primeiro preparaban o terreo, eliminando as pedriñas, follas, etc. cunhas ramas e despois facían unha pequena "pista" axudándose cunha pedra plana ou cun anaco de tella ou de ladrillo. Colocaban as chapas no punto de saída e debían achegalas á meta golpeando cada un a súa cun movemento seco do dedo corazón axudándose co pulgar, sempre por rigurosa quenlla.
Era un xogo de habilidade. Se ó darlle a unha chapa se desplazaba a doutro compañeiro fóra da pista, este debía comezar de novo desde o ponto de saída. Gañaba o primeiro que achegaba á meta a súa chapa e recibía en pago unha chapa de cada un dos compañeiros.
Xogábase ó aire libre e nun sitio chan; os rapaces primeiro preparaban o terreo, eliminando as pedriñas, follas, etc. cunhas ramas e despois facían unha pequena "pista" axudándose cunha pedra plana ou cun anaco de tella ou de ladrillo. Colocaban as chapas no punto de saída e debían achegalas á meta golpeando cada un a súa cun movemento seco do dedo corazón axudándose co pulgar, sempre por rigurosa quenlla.
Era un xogo de habilidade. Se ó darlle a unha chapa se desplazaba a doutro compañeiro fóra da pista, este debía comezar de novo desde o ponto de saída. Gañaba o primeiro que achegaba á meta a súa chapa e recibía en pago unha chapa de cada un dos compañeiros.
Xogos e xoguetes: a queda con casas
É unha mistura da "queda corrida" e "¿nesta casa hai fume?" (xogos descritos en entradas anteriores).
Establécense sitios nos que un non pode ser illado: árbores, pedras, recunchos... Abonda con arrimarse a unha árbore, por exemplo, e dicir "casa" e o perseguidor ten que buscar outro compañeiro ó que tratar de pillar.
No xogo de "¿nesta casa hai fume?" hai tantas casas como participantes menos un; na queda con casas o número de casas en proporción co número de participantes é moito máis reducido, o que fai o xogo máis dinámico.
Establécense sitios nos que un non pode ser illado: árbores, pedras, recunchos... Abonda con arrimarse a unha árbore, por exemplo, e dicir "casa" e o perseguidor ten que buscar outro compañeiro ó que tratar de pillar.
No xogo de "¿nesta casa hai fume?" hai tantas casas como participantes menos un; na queda con casas o número de casas en proporción co número de participantes é moito máis reducido, o que fai o xogo máis dinámico.
As sortes con material: a sorte das pallas
O seu nome provén do emprego de anacos de canas do centeo, pero tamén soían empregar pauciños ou ramiñas das árbores, con tal que fosen doadas de partir e o máis direitiñas posible.
Existen dúas modalidades en finción do xogo que se vai practicar:
Existen dúas modalidades en finción do xogo que se vai practicar:
- Se se trata dun xogo por equipos, un rapaz calquera colle dous anacos de cana ou dous pauciños de diferente lonxitude e agarrábaos no puño de xeito que a parte visível quedara igualada; os cabecillas dos dous equipos collían unha palla ou un garabullo cada un. O que collía o máis longo escollía primeiro.
- Se se trata dun xogo individual, cóllense nas mans tantas pallas ou garabullos coma o número de xogadores, incluído o que fai a sorte. Panda o que colle a máis curta. O que dirixe a sorte tamén pode pandar se lle queda na man a palla máis curta.
viernes, 12 de junio de 2009
Cantigas
O bailar do churrusqueiro:
O bailar do churrusqueiro
éche un baile moi disimulado,
cando pon a rodilla na terra,
todo o mundo se queda parado.
Anda, nena, menea esa saia,
anda, neno, menea eses brazos,
a la media vuelta
se dan los abrazos.
Neste caso, á vez que cantan, fan os movementos que indica a cantiga.
O bailar do churrusqueiro
éche un baile moi disimulado,
cando pon a rodilla na terra,
todo o mundo se queda parado.
Anda, nena, menea esa saia,
anda, neno, menea eses brazos,
a la media vuelta
se dan los abrazos.
Neste caso, á vez que cantan, fan os movementos que indica a cantiga.
Xogos e xoguetes: a agachadela
Tamén chamada escondite ou orí polos castelán falantes.
Non precisa ningún tipo de material; pode xogarse tanto no interior das casas, coma ó aire libre, nenos e nenas de diferentes idades.
Faise unha sorte e o neno que panda colócase casa a unha parede, unha pedra ou unha árbore, que será "a madre", contando en voz alta unha, dúas, tres, etc., ata un número previamente establecido. Mentras conta o que panda, os demáis agóchanse por onde poden.
Cando remata de contar, vai en busca deles e se descubre a algún, volve correndo á madre e di "por (nome)" (a este feito chámaselle picar, pero se o descoberto corre máis e chega antes á madre, di "por min" (dise picarse) e sálvase.
Se se salvan todos, o neno ten que volver pandar, pero, se picou a algún, panda nuns casos o primeiro o noutros o último en ser descoberto.
Algúns grupos de rapaces delimitaban o campo de xogo, é dicir ata que distancia podían ir agocharse, outros non.
Non precisa ningún tipo de material; pode xogarse tanto no interior das casas, coma ó aire libre, nenos e nenas de diferentes idades.
Faise unha sorte e o neno que panda colócase casa a unha parede, unha pedra ou unha árbore, que será "a madre", contando en voz alta unha, dúas, tres, etc., ata un número previamente establecido. Mentras conta o que panda, os demáis agóchanse por onde poden.
Cando remata de contar, vai en busca deles e se descubre a algún, volve correndo á madre e di "por (nome)" (a este feito chámaselle picar, pero se o descoberto corre máis e chega antes á madre, di "por min" (dise picarse) e sálvase.
Se se salvan todos, o neno ten que volver pandar, pero, se picou a algún, panda nuns casos o primeiro o noutros o último en ser descoberto.
Algúns grupos de rapaces delimitaban o campo de xogo, é dicir ata que distancia podían ir agocharse, outros non.
Xogos da corda: os fortes
Dúas nenas dan á corda ó compás dunha cantiga aumentando a velocidade nalgunhas partes da melodía, case sempre coincidindo coas notas máis agudas.
Algunhas cas cantigas empregadas neste xogo praticado exclusivamente polas nenas de máis idade, case mociñas, eran romances. Este feito propiciou a conservación e trasmisión do romanceiro tradicional español, ó mesmo tempo que pon en evidencia a gran memoria auditiva dos nosos devanceiros nun mundo no que a escritura non acadara a relevancia da que goza actualmente.
Temos dous exemplos de romances empregados con moita frecuancia neste xogo:
Un capitán sevillano, tamén coñecido como A doncela guerreira:
A un capitán sevillano
siete hijas le dio Dios
y tuvo la mala suerte
que ninguna fue varón.
A la más chiquita de ellas
le llegó la inclinación
de querer ir a la guerra
vestidita de varón.
- No vayas, hija, no vayas,
que te van a conocer,
llevas el pelo muy largo
y dirán que eres mujer.
- Padre, si lo llevo largo,
padre, córtemelo usted
que con el pelo cortado
un varón pareceré.
Siete años en la guerra
y nadie la conoció.
Un día al subir al caballo
la espada se le cayó
y en vez de decir maldito,
dijo ¡maldita sea yo!
El rey que la estaba oyendo
a palacio la llevó;
arreglaron los papeles
y con ella se casó.
(En negrita as palabras que corresponcden ós fortes)
E tamén o Romance da Raíña Mercedes (¿Dónde vas, Alfonso XII?), do que existen varias versións:
-¿Dónde vas, Alfonso XII,
dónde vas triste de ti?
-Voy en busca de mi amada
que ayer tarde no la vi.
Al subir una escalera,
una sombra vi venir.
-No te asustes, dueño mío,
no te asustes tú de mí,
que soy tu amiga querida
que he venido a verte aquí.
-Si eres mi amiga querida
echa un beso para mí.
-Los labios que te besaban
a la tierra se los dí.
-Si eres mi amiga querida,
abrázame tú a mí.
-Los brazos que te abrazaban
los gusanos dieron fin...
E tamén este outro:
-¿Dónde vas, Algonso XII,
dónde vas, triste de ti?
-Voy en busca de Mecedes,
que ayer tarde no la vi. (bis)
- Merceditas ya se ha muerto,
muerta está que yo la vi;
cuatro duques la llevaban
por las calles de Madrid (bis)...
Os fortes con tirón:
Ademais de incrementa-la velocidade, as nenas que dan tiran un pouco da corda, de xeito que esta non bata no chan e a nena que salta, non só ten que facelo máis rapidamente, senón con máis pulo.
Algunhas cas cantigas empregadas neste xogo praticado exclusivamente polas nenas de máis idade, case mociñas, eran romances. Este feito propiciou a conservación e trasmisión do romanceiro tradicional español, ó mesmo tempo que pon en evidencia a gran memoria auditiva dos nosos devanceiros nun mundo no que a escritura non acadara a relevancia da que goza actualmente.
Temos dous exemplos de romances empregados con moita frecuancia neste xogo:
Un capitán sevillano, tamén coñecido como A doncela guerreira:
A un capitán sevillano
siete hijas le dio Dios
y tuvo la mala suerte
que ninguna fue varón.
A la más chiquita de ellas
le llegó la inclinación
de querer ir a la guerra
vestidita de varón.
- No vayas, hija, no vayas,
que te van a conocer,
llevas el pelo muy largo
y dirán que eres mujer.
- Padre, si lo llevo largo,
padre, córtemelo usted
que con el pelo cortado
un varón pareceré.
Siete años en la guerra
y nadie la conoció.
Un día al subir al caballo
la espada se le cayó
y en vez de decir maldito,
dijo ¡maldita sea yo!
El rey que la estaba oyendo
a palacio la llevó;
arreglaron los papeles
y con ella se casó.
(En negrita as palabras que corresponcden ós fortes)
E tamén o Romance da Raíña Mercedes (¿Dónde vas, Alfonso XII?), do que existen varias versións:
-¿Dónde vas, Alfonso XII,
dónde vas triste de ti?
-Voy en busca de mi amada
que ayer tarde no la vi.
Al subir una escalera,
una sombra vi venir.
-No te asustes, dueño mío,
no te asustes tú de mí,
que soy tu amiga querida
que he venido a verte aquí.
-Si eres mi amiga querida
echa un beso para mí.
-Los labios que te besaban
a la tierra se los dí.
-Si eres mi amiga querida,
abrázame tú a mí.
-Los brazos que te abrazaban
los gusanos dieron fin...
E tamén este outro:
-¿Dónde vas, Algonso XII,
dónde vas, triste de ti?
-Voy en busca de Mecedes,
que ayer tarde no la vi. (bis)
- Merceditas ya se ha muerto,
muerta está que yo la vi;
cuatro duques la llevaban
por las calles de Madrid (bis)...
Os fortes con tirón:
Ademais de incrementa-la velocidade, as nenas que dan tiran un pouco da corda, de xeito que esta non bata no chan e a nena que salta, non só ten que facelo máis rapidamente, senón con máis pulo.
miércoles, 10 de junio de 2009
Xogos de cartas: o cinquillo
É un xogo practicado case exclusivamente polas mulleres, principalmente no ámbito urbán. Incluso cando nunha reunión familiar se xuntaban moitas persoas e decidían pasa-la sobremesa xogando ás cartas, dividíanse en dous grupos por xénero; os homes xogaban á brisca, ó tute ou ó subastado e as mulleres ó cinquillo.
É un xogo de "banca", pero iso non quere dicir que se xogue sempre con moedas, pódense empregar fabas, garbanzos, graus de millo, etc.
Poden xogar dúas, tres ou máis persoas; cando son moitas, xogan con dúas barallas.
Repártense tódalas cartas e inicia o xogo o que teña o cinco de ouros (de aí o nome do xogo); o que está á súa dereita debe xogar o catro ou o seis de ouros, ou outro cinco; se non ten posibilidade de xogar e "pasa" debe poñer unha moeda ou unha faba no montón. O primeiro que se descarta por completo leva para si tódalas moedas ou tódalas fabas.
É un xogo de "banca", pero iso non quere dicir que se xogue sempre con moedas, pódense empregar fabas, garbanzos, graus de millo, etc.
Poden xogar dúas, tres ou máis persoas; cando son moitas, xogan con dúas barallas.
Repártense tódalas cartas e inicia o xogo o que teña o cinco de ouros (de aí o nome do xogo); o que está á súa dereita debe xogar o catro ou o seis de ouros, ou outro cinco; se non ten posibilidade de xogar e "pasa" debe poñer unha moeda ou unha faba no montón. O primeiro que se descarta por completo leva para si tódalas moedas ou tódalas fabas.
As sortes con material
Pares ou nones
Era unha sorte practicada principalmente polos rapaces, previamente ós xogos por equipos e coa finalidade de constituír os mesmos, cando querían pasar a xogar rapidamente.
Os dous rapaces que encabezaban os equipos collen tres pedriñas, anacos de tella ou carolos dos carballos. Poñen as mans na espalda e sacan o puño dereito no que terán unha, dúas, tres ou ningunha pedriña, un dí pares e o outro nones e abren inmediatamente os puños; se as pedras suman cero, dous, catro ou seis gañará o que dixo pares e se non gañará o que dixo nones. Ó que gaña correspóndelle a primeira quenlla para escoller ós compañeiros de xogo.
Esta sorte ten certa similitude con outro xogo chamado chinchimoni, que aínda se practica ás veces nos bares de Compostela para determiñar quen para as consumicións e que describiremos polo miúdo noutra entrada.
Era unha sorte practicada principalmente polos rapaces, previamente ós xogos por equipos e coa finalidade de constituír os mesmos, cando querían pasar a xogar rapidamente.
Os dous rapaces que encabezaban os equipos collen tres pedriñas, anacos de tella ou carolos dos carballos. Poñen as mans na espalda e sacan o puño dereito no que terán unha, dúas, tres ou ningunha pedriña, un dí pares e o outro nones e abren inmediatamente os puños; se as pedras suman cero, dous, catro ou seis gañará o que dixo pares e se non gañará o que dixo nones. Ó que gaña correspóndelle a primeira quenlla para escoller ós compañeiros de xogo.
Esta sorte ten certa similitude con outro xogo chamado chinchimoni, que aínda se practica ás veces nos bares de Compostela para determiñar quen para as consumicións e que describiremos polo miúdo noutra entrada.
lunes, 8 de junio de 2009
O mundo infantil: o coleccionismo
Algo innato nos rapaces e nos non rapaces é xuntar obxectos que, ás veces, un por un non teñen apenas valor, pero adquíreno cando son moitas e canto máis raras ou escasas millor. Este valor ás ceces é puramente sentimental. Os rapaces coleccionaban de todo:
- bólas para xogar e trocar, boliches das gaseosas;
- chapas, o mesmo;
- cromos;
- estampas e recordatorios;
- moedas, selos e billetes;
- retratos das caixas dos mistos;
- cunchas e caracolas do mar;
- pedras de feituras e cores curiosas e minerais;
- bolboretas, escarabellos e outros insectos;
- postais e tarxetas;
- prospectos e carteis de cine;
- coches de lata;
- follas de prantas e pétalos de flores;
- flores feitas coa pelusa das prendas de punto prensada, feitas polas propias nenas;
- papeis de plata dos caramelos;
- vales da catequese;
- soldadiños de chumbo;
- lapis;
- botóns;
- mariquitas;
- follas de árbores e prantas, pétalos de frores que colocaban coidadosamente entre as páxinas dos libros e cadernos escolares;
- recortes de periódicos relacionados con sucesos curiosos ou locais;
- figuriñas de plástico de indios e vaqueiros que viñan nas caixas do deterxente;
Para gardar todos estes tesouros eran moi cobizadas as latas grandes de Colacao, pero tamén caixas de cartón que se forraban ás veces con papeis ou con teas.
Cantigas
A música ocupa un lugar relevante nos xogos infantís. Moitos deles realízanse ó compás dalgunha melodía, pero ás veces, sobre todo as nenas, xogan a cantar, é dicir o feito de cantar constitúe por si mesmo unha diversión.
Quien dirá que la carbonerita...
Quién dirá que la carbonerita,
quién dirá que la del carbón,
quién dirá que no soy casada,
quién dirá que no tengo amor.
Ahora la señora viudita,
ahora ya se quiere casar
con el conde conde de Cabra,
conde de Cabra de este lugar.
Yo no quiero conde Cabra
conde de Cabra, triste de mí,
yo no quiero conde de Cabra,
conde de Cabra, sino a ti.
Quien dirá que la carbonerita...
Quién dirá que la carbonerita,
quién dirá que la del carbón,
quién dirá que no soy casada,
quién dirá que no tengo amor.
Ahora la señora viudita,
ahora ya se quiere casar
con el conde conde de Cabra,
conde de Cabra de este lugar.
Yo no quiero conde Cabra
conde de Cabra, triste de mí,
yo no quiero conde de Cabra,
conde de Cabra, sino a ti.
Xogos e xoguetes: a queda
A pilllar: a queda
Xogo moi sinxelo que se practica ó aire libre e non require ningún tipo de material. Xogan nenos e nenas de tódalas idades.
Fan unha sorte e determiñan quen vai pandar. Forman unha roda ó redor del e, á de tres, corren todos en calquera dirección e o que panda (queda) debe pillar a algun compañeiro agarrándoo poloa roupa ou, simplemente, dándolle unha palmada no lombo e dicíndolle "quedas"; inmediatamete este esmpeza a correr detrás dun compañeiro para facelo mesmo.
Cando un se sinte perseguido non corre só para alonxarse do seu perseguidor, senón cara onde están outros compañeiros para ver se se decide ir a por outro.
De feito, antes de comezar a xogar, estalécense os límites do espazo de xogo (campo), axudándose de referencias coma árbores, camiños, pedras, etc. que haxa ó redor, dicnda ata onde vale e ata onde non vale. Se algún sae do campo de xogo mentres corre perde e debe ser el o que pande.
A este xogo tamén lle chaman "a queda corrida" (curioso xogo de palabras).
Noutra variante deste mesmo xogo, cando un xogad pilla a outro, este debe poñer a man na parte do corpo na que lle tocaron e correr así ata que colle a outro.
Xogo moi sinxelo que se practica ó aire libre e non require ningún tipo de material. Xogan nenos e nenas de tódalas idades.
Fan unha sorte e determiñan quen vai pandar. Forman unha roda ó redor del e, á de tres, corren todos en calquera dirección e o que panda (queda) debe pillar a algun compañeiro agarrándoo poloa roupa ou, simplemente, dándolle unha palmada no lombo e dicíndolle "quedas"; inmediatamete este esmpeza a correr detrás dun compañeiro para facelo mesmo.
Cando un se sinte perseguido non corre só para alonxarse do seu perseguidor, senón cara onde están outros compañeiros para ver se se decide ir a por outro.
De feito, antes de comezar a xogar, estalécense os límites do espazo de xogo (campo), axudándose de referencias coma árbores, camiños, pedras, etc. que haxa ó redor, dicnda ata onde vale e ata onde non vale. Se algún sae do campo de xogo mentres corre perde e debe ser el o que pande.
A este xogo tamén lle chaman "a queda corrida" (curioso xogo de palabras).
Noutra variante deste mesmo xogo, cando un xogad pilla a outro, este debe poñer a man na parte do corpo na que lle tocaron e correr así ata que colle a outro.
domingo, 7 de junio de 2009
Xogos de cartas: a escoba
A escoba
Un xogo ben coñecido de tódolos informantes, que moitos deles aprenderon sendo aínda nenos, a pesares de que este xogo ten un complexo sistema de reglas.
Poden participar dous, tres ou catro xogadores, incluso seis, pero nunca cinco, porque, descontando as catro cartas que se colocan ó descoberto, quedan 36, que non se poden repartir equitativamente entre cinco.
Un baralla e reparte tres cartas a cada xogador, descobrindo outras catro cartas que coloca no centro da mesa, reservando o resto do mazo. Comenzando polo xogador que está á direita do que reparteu, por quenlla, cada xogador intentaá facer unha baza sumando 15 (a sota vale 8, o cabalo 9 e o rei 10; xa que este valores non coinciden cos números das cartas, esta é a primeira dificultade para un neno) cunhacarta que teña na man e unha, dúas ou máis das que están descobertas na mesa.
Ás veces hai varias posibilidades e o xogador terá que calcula mentalmente o que máis lle convén, tendo en conta o complexo sistema de puntuación deste xogo.
Se ó face-la baza deixa a mesa limpa, é dicir, recolle tódalas cartas que estaban descobertas, fai escoba e asegúrase un punto.
Se non pode facer baza, deberá desprenderse dunha carta, calculando igualmente o que máis lle beneficia.
Despois de tres roldas os xogadores desprendéronse das súas cartas e o que reparteu vólvelle dar outras tres a cada un; e fan o mesmo que antes. Habitualmente, o que reparte avisa cando chegan á última rolda. É neste intre cando cada xogador debe apurar ó máximo a súa estratexia calculando, a partire das cartas que saíron e as que ten na súa man, as posibles xogadas, tanto propias coma dos compañeiros.
Un xogo ben coñecido de tódolos informantes, que moitos deles aprenderon sendo aínda nenos, a pesares de que este xogo ten un complexo sistema de reglas.
Poden participar dous, tres ou catro xogadores, incluso seis, pero nunca cinco, porque, descontando as catro cartas que se colocan ó descoberto, quedan 36, que non se poden repartir equitativamente entre cinco.
Un baralla e reparte tres cartas a cada xogador, descobrindo outras catro cartas que coloca no centro da mesa, reservando o resto do mazo. Comenzando polo xogador que está á direita do que reparteu, por quenlla, cada xogador intentaá facer unha baza sumando 15 (a sota vale 8, o cabalo 9 e o rei 10; xa que este valores non coinciden cos números das cartas, esta é a primeira dificultade para un neno) cunhacarta que teña na man e unha, dúas ou máis das que están descobertas na mesa.
Ás veces hai varias posibilidades e o xogador terá que calcula mentalmente o que máis lle convén, tendo en conta o complexo sistema de puntuación deste xogo.
Se ó face-la baza deixa a mesa limpa, é dicir, recolle tódalas cartas que estaban descobertas, fai escoba e asegúrase un punto.
Se non pode facer baza, deberá desprenderse dunha carta, calculando igualmente o que máis lle beneficia.
Despois de tres roldas os xogadores desprendéronse das súas cartas e o que reparteu vólvelle dar outras tres a cada un; e fan o mesmo que antes. Habitualmente, o que reparte avisa cando chegan á última rolda. É neste intre cando cada xogador debe apurar ó máximo a súa estratexia calculando, a partire das cartas que saíron e as que ten na súa man, as posibles xogadas, tanto propias coma dos compañeiros.
- Dous xogadores: 6 roldas;
- Tres xogadores: 4 roldas;
- Catro xogadores: 3 roldas;
- Seis xogadores: 2 roldas;
O xogador que fai a última baza recolle tamén as cartas que quedan descobertas enriba da mesa, que deberán sumar 10 (ou ás veces 40), por iso, se o xogador ó que lle corresponde a última quenlla ten un rei debe desprenderse del tan pronto poida, porque en caso contrario, o xogador anteiro a el pode facer unha escoba.
Reconto de puntos:
- Escobas: 1 punto por cada unha;
- O velo (o 7 de ouros): 1 punto:
- O que teña máis cartas: 1 punto;
- O que teña máis cartas de ouros: 1 punto;
- As "setenta": 1 punto;
Para contabilizar as "setenta" cada xogador debe poñer o sete, o seis, o ás ou o cinco de cada paue suma-los puntos; o ás vale cinco e medio.
O máis habitual é xogar a 21, é dicir o xogador que consegue antes 21 puntos gaña.
sábado, 6 de junio de 2009
martes, 2 de junio de 2009
Xogos e xoguetes
Barquiño de papel
Material necesario: un anaco de papel rectangular de proporcións similares ás da figura
Diagrama:
Os xogos da corda
A culebra
Xogábase ó aire libre, tanto nenos coma nenas misturados. Dous rapaces dan á corda de xeito que esta se mova imitando os movementos serpenteantes da culebra. Os outros entran e saen saltando por enriba percurando que a corda non lle toque nas pernas. Se isto acontecera, perdían e tiñan que pasar a dar.
Xogábase ó aire libre, tanto nenos coma nenas misturados. Dous rapaces dan á corda de xeito que esta se mova imitando os movementos serpenteantes da culebra. Os outros entran e saen saltando por enriba percurando que a corda non lle toque nas pernas. Se isto acontecera, perdían e tiñan que pasar a dar.
Xogos e xoguetes
"Ovo, pico, araña"
Trátase dun xogo que practican na casa un ou varios nenos en compañía dun adulto.Cando só hai un neno ou nena, o adulto séntase e o rapaz, frente a el, pon a cabeza no seu colo tapando os ollos coas mans. O adulto coloca a súa man enriba do lombo do neno, pero sen tocarlle preguntándolle "¿Ovo, pico, araña?", mentres fai un círculo cos dedos pulgar e índice (ovo), encolle tódolos dedos agás o índice (pico) ou abre a man curvando os dedos (araña).
Se hai varios nenos ou nenas, colócanse nunha ringleira, uns detrás dos outros; un deles panda coma no caso anterior e o seguinte fai unha das figuras descritas coa súa mancuña; se o que panda acerta, deixa de pandar e pasa ó final da ringleira e o outro panda.
Así ata que cansan.
Non debemos, polo menos en Galicia, confundir este xogo practicado polos nenos máis pequenos con outro practicado só polos áis vellos denominado "Arríncate nabo", que tamén describiremos no seu momento. Se fago esta puntualización é porque nun programa radiofónico a propósito das diferencias de xénero nos xogos tradicionais algúns dos ouvintes que chamaron ó programa refundiron estes dous xogos nun só, o que me fai pensar que así era nalgunhas outras localidades españolas.
Trátase dun xogo que practican na casa un ou varios nenos en compañía dun adulto.Cando só hai un neno ou nena, o adulto séntase e o rapaz, frente a el, pon a cabeza no seu colo tapando os ollos coas mans. O adulto coloca a súa man enriba do lombo do neno, pero sen tocarlle preguntándolle "¿Ovo, pico, araña?", mentres fai un círculo cos dedos pulgar e índice (ovo), encolle tódolos dedos agás o índice (pico) ou abre a man curvando os dedos (araña).
Se hai varios nenos ou nenas, colócanse nunha ringleira, uns detrás dos outros; un deles panda coma no caso anterior e o seguinte fai unha das figuras descritas coa súa mancuña; se o que panda acerta, deixa de pandar e pasa ó final da ringleira e o outro panda.
Así ata que cansan.
Non debemos, polo menos en Galicia, confundir este xogo practicado polos nenos máis pequenos con outro practicado só polos áis vellos denominado "Arríncate nabo", que tamén describiremos no seu momento. Se fago esta puntualización é porque nun programa radiofónico a propósito das diferencias de xénero nos xogos tradicionais algúns dos ouvintes que chamaron ó programa refundiron estes dous xogos nun só, o que me fai pensar que así era nalgunhas outras localidades españolas.
Suscribirse a:
Entradas (Atom)